Testowa bariera bioreaktywna jest w trakcie realizacji.

Problem odpadów niebezpiecznych zgromadzonych w dolinie potoku Wąwolnica, po funkcjonujących na tym obszarze od 1921 r. zakładach chemicznych, należy do największych środowiskowych problemów w skali Europy. Przez dziesięciolecia na terenie Jaworzna produkowano środki ochrony roślin, w tym jedne z największych trucizn - trwałe związki organiczne (których obecnie produkcję i użytkowanie zakazuje Konwencja Sztokholmska). O skali problemu świadczy fakt, że miejsce to zostało uznane przez Komisję Helsińską jako jedno ze szczególnie groźnych źródeł zanieczyszczeń przemysłowych Morza Bałtyckiego. Na szczęście dla mieszkańców Jaworzna dramat rozgrywa się kilka metrów pod powierzchnią terenu i jego wpływ na zdrowie praktycznie nie występuje.

Jaworzno od wielu lat coraz skuteczniej próbuje zainteresować problemem odpadów niebezpiecznych instytucje odpowiedzialne za rozwiązywanie tego typu problemów środowiskowych, tj. Ministerstwo Środowiska, Urząd Marszałkowski czy Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Katowicach. Ponadto, bez względu na problemy prawne uniemożliwiające podjęcie przez miasto działań zabezpieczających środowisko, Jaworzno nie pozostaje bezczynne w kwestii dokładnej identyfikacji zagrożenia oraz znalezienia sposobu jego rozwiązania.

W latach 2008-2012, w ramach uczestnictwa w międzynarodowym projekcie o akronimie FOKS, współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg CENTRAL EUROPE, udało się zdefiniować miejsca najsilniej zanieczyszczone, określić szlaki migracji zanieczyszczeń oraz opracować założenia do koncepcji remediacji terenu w dolinie potoku Wąwolnica. W latach 2013-2016, w ramach dofinansowania ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wykonano niezbędne badania geofizyczne, ustalono szczegółowe metody remediacji oraz sporządzono dokumentację projektową umożliwiającą wyeliminowanie niekorzystnego oddziaływania na środowisko zgromadzonych na tym terenie odpadów. W 2016 r. Jaworzno przystąpiło do kolejnego międzynarodowego projektu dofinansowanego ze środków Programu Interreg CENTRAL EUROPE, pn.: "Zintegrowane podejście do zarządzania jakością wód podziemnych w obszarach zurbanizowanych" o akronimie AMIIGA. Głównym celem tego projektu jest przetestowanie rozwiązań bariery bioreaktywnej (która stanowi element systemu remediacji całego obszaru) oraz wypracowanie strategii zarządzania zanieczyszczonymi wodami podziemnymi.

Testowa bariera bioreaktywna jest w trakcie realizacji. Inwestycja odbywa się w rejonie Zakładów Chemicznych "Organika Azot" S.A., na działce będącej własnością gminy. Jej ostateczna konstrukcja powstanie do końca 2017 roku. Bariera ma za zadanie ujęcie zanieczyszczonych wód gruntowych i przepuszczenie ich przez system studni wypełnionych następującymi sorbentami: wiórami żelazistymi oraz mieszaniną torfu, piasku i złoża mikrobiologicznego (wyhodowanego przez pracowników Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na potrzeby niniejszego projektu). Realizacja zadania jest niezwykle ważna ze względów naukowo-badawczych, gdyż umożliwi przetestowanie skuteczności zaprojektowanego w 2015 roku systemu barier reaktywnych dla całego obszaru zanieczyszczonego, którego celem jest wyeliminowanie migracji zanieczyszczeń poza obszary skażone, w rejonie zakładów chemicznych. Wykonanie testowego odcinka bariery pozwoli określić ewentualne trudności i potencjalny wpływ przyszłej inwestycji na zdrowie mieszkańców i środowisko. Projekt bariery przewiduje również punkty pomiarowe wbudowane w układ planowanej konstrukcji, umożliwiające prowadzenie badań wód gruntowych.

Kolejnym zadaniem realizowanym w ramach projektu AMIIGA jest przywrócenie istniejących, częściowo zdewastowanych punktów monitoringowych, do stanu umożliwiającego skuteczne prowadzenie monitoringu ilościowego i jakościowego wód podziemnych. Piezometry i studnie wymagające udrożnienia oraz naprawy, zlokalizowane są w rejonie Zakładów Chemicznych "Organika Azot” S.A. Zostały wykonane w 2010 roku, w ramach międzynarodowego projektu pn. "Kluczowe Źródła Zagrożeń Środowiskowych" o akronimie FOKS (ang. "Focus on key sources of environmental risks"). Zadanie zostanie przeprowadzone na przełomie 2017 i 2018 roku.

Ponadto, w pierwszej połowie 2018 roku planuje się wykonanie kilku nowych punktów pomiarowych oddalonych od zakładów chemicznych, jednakże zlokalizowanych na kierunku spływu wód podziemnych, stąd umożliwiających obserwowanie rozprzestrzeniania się smugi zanieczyszczeń, której źródłem są odpady niebezpieczne zgromadzone w dolinie potoku Wąwolnica.

Monitoring jakościowy wód podziemnych pobranych z wszystkich wspomnianych wyżej punktów będzie prowadzony przez specjalistów z Głównego Instytutu Górnictwa (Partnera Wiodącego projektu) przez okres, co najmniej, roku. Wyniki pomiarów zostaną zestawione w pierwszej połowie 2019 roku. Na podstawie raportu będziemy w stanie określić skuteczność pracy wykonanej bariery oraz zobrazować działanie zastosowanego sorbentu.

***

Projekt o akronimie AMIIGA jest niezwykle ważny również ze względu na swój międzynarodowy charakter. Realizowany jest w partnerstwie z 11 podmiotami: Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach (Partner Wiodący projektu), miastem Novy Bydzov (Republika Czeska), miastem Parma (Włochy), miastem Stuttgart (Niemcy), regionem Lombardia (Włochy), Politechniką w Libercu (Republika Czeska), Politechniką w Mediolanie (Włochy), Słoweńską Służbą Geologiczną (Słowenia), JP VODOVOD-Kanalizacija - Spółką Wodociągów i Kanalizacji w Lublanie (Słowenia), Uniwersytetem w Zagrzebiu (Chorwacja) oraz VODOVOD Zadar - Spółką Wodociągową (Chorwacja), które to, podobnie jak Jaworzno, stawiają czoło problemom środowiskowym w swoich krajach.

Udział w projekcie daje możliwość wymiany doświadczeń oraz poszerzenia wiedzy na temat nowych metod oczyszczania i zabezpieczania środowiska. W tym celu, co pół roku organizowane są spotkania w ramach projektu. W październiku br., Prezydent Tadeusz Kaczmarek wraz z  przedstawicielami Gminy Miasta Jaworzna odpowiedzialnymi za realizację projektu, zostali zaproszeni do regionu Lombardii we Włoszech, który w ramach AMIIGI koncentruje swoje działania na przeprowadzeniu całościowej oceny zanieczyszczeń rozproszonych i specyficznych dla obszaru Mediolanu oraz utworzeniu ulepszonej sieci monitorującej jakość wód gruntowych.

Miasto Mediolan boryka się ze szkodliwym oddziaływaniem dawnego, bardzo rozległego obszaru przemysłowego, zlokalizowanego w dzielnicach północnych, jak również kilku starych i nowych  obiektów przemysłowych skupionych na obrzeżach miasta i w przyległych prowincjach. Mediolan to jeden z najbardziej zaludnionych obszarów metropolitalnych we Włoszech oraz Europie, gdzie jedynym zasobem wody do spożycia jest zbiornik wód podziemnych, w którym z północy w głąb miasta przesuwa się kilka smug zanieczyszczeń. Główne substancje zanieczyszczające to chrom, freon i chlorowcopochodne węglowodorów, stąd od kilku lat władze miasta zmuszane są do stopniowego zamykania ujęć wód podziemnych. Lokalna administracja publiczna regionu Lombardii, odpowiedzialna za zatwierdzanie działań remediacyjnych dotyczących gleb, gruntów oraz wód podziemnych, została również włączona do wspomnianego wcześniej projektu FOKS, w ramach którego dla Mediolanu zidentyfikowano najbardziej istotne źródła zanieczyszczenia, zbadano rozkład smug oraz wskazano obszar, dla którego niezbędnym jest przeprowadzenie dokładniejszych badań oraz wybranie działań zmierzających do ochrony ujęć wody pitnej.

Więcej informacji na temat projektu o akronimie AMIIGA znajduje się na stronie: http://www.interreg-central.eu/Content.Node/AMIIGA.html