27 września w całym kraju obchodzona jest rocznica Powstania Państwa Podziemnego. 74 lata temu w oblężonej Warszawie powstała organizacja - Służba Zwycięstwu Polski, która zapoczątkowała budowę Polskiego Państwa Podziemnego. Pamięć o dawnych bohaterach uczczono także w Jaworznie, gdzie w Sali Teatralnej Teatru Sztuk odbyła się uroczystość rocznicowa.

Na uroczystą galę przybyły władze miasta, reprezentowane przez I Zastępcę Prezydenta Jaworzna - Dariusza Starzyckiego i Sekretarz Miasta - Ewę Sidełko - Paleczny, przedstawiciele służb mundurowych, młodzież z jaworznickich szkół, ale przede wszystkim goście najważniejsi - kombatanci, a wśród nich Stanisław Nowakowski - żołnierz formacji zbrojnych Armii Krajowej Podziemnego Państwa Polskiego działających w Jaworznie.

- 74 rocznica powołania Polskiego Państwa podziemnego to rocznica wydarzenia, które nie miało precedensu na świecie. Takiego Państwa nigdzie indziej nie było, żaden naród nie walczył w ten sposób o swoją tożsamość - mówił zastępca prezydenta Dariusz Starzycki. - Państwo podziemne funkcjonowało jak normalne Państwo, osiadało nie tylko siłę zbrojną, ale szkolnictwo, służby sądownicze, i inne atrybuty normalnego państwa. W historii tego Państwa 10 tysięcy osób skończyło studia, funkcjonowało 2 tysiące szkół podziemnych, a osobom które uczęszczały do tych szkół groziła kara śmierci bądź zsyłka do obozów. Mimo to działały i walczył dla nas, dzisiejszych Polaków. Jesteśmy im winni szacunek i Pamięć - podkreślił prezydent Starzycki.

Po oficjalnej części, jaworzniccy harcerze obecni na uroczystości w Teatrze sztuk złożyli wiązanki kwiatów pod pomnikiem Niepodległości.

***

Poniżej referat pana Stanisława Nowakowskiego:

"My byli żołnierze, weterani Polskiego Państwa Podziemnego Armii Krajowej, mamy zaszczyt powitać Was, na okoliczność 74 rocznicy powołania Polskiego Państwa Podziemnego i jednocześnie przypomnieć Wam rys historyczny zmagań Narodu Polskiego, na trudnej drodze do wolności.
Przed 74 laty, kiedy dogasał opór armii polskiej walczącej z najeźdźcami: niemieckim i sowieckim, a w stolicy grzmiały jeszcze armatnie wystrzały i bomby agresora niemieckiego niszczyły jej kolejne gmachy, niemal natychmiast zrodziła się wśród dowódców Armii polskiej i przywódców państwa inicjatywa kontynuowania oporu. Klęska militarna nie odebrała Polakom chęci do walki o wolną Ojczyznę.
Spójrzmy w karty naszej historii, jak od wieków czynili to nasi przodkowie. Jak Naród Polski niejednokrotnie stawał  w obronie swego kraju, jak również innych krajów Europy. Już od 1241, roku bitwy pod Legnicą - ścieraliśmy się z Tatarami, w 1410 r. pokonaliśmy Zakon Krzyżacki pod Grunwaldem, zaś w 1683 roku Król Polski Jan III Sobieski rozgromił Turków pod Wiedniem, zatrzymując ich w zaborczym marszu na Europę Zachodnią.
Nasi sąsiedzi, tak Niemcy, jak i Rosjanie z zazdrością patrzyli na nasze zwycięstwa, sukcesy, bitność i siłę Polaków. Mobilizowali więc swoje siły, aby w stosownej chwili zaatakować i zwyciężyć. Zagarnąć polską ziemię i podporządkować sobie dzielny naród.

W sto lat po odsieczy wiedeńskiej nadarzyła im się taka okazja. Kiedy Polacy poprzez waśnie wewnętrzne osłabili swój kraj, natychmiast zostali zaatakowani. W 1772 r. Rosja, Prusy i Austria dokonały pierwszego rozbioru Polski. W 1793 tylko Niemcy i Rosjanie ponownie podzielili między siebie kolejne - dotąd wolne części Rzeczypospolitej. W 1795 po raz trzeci i ostateczny dokonano - siłami wszystkich trzech zaborców - rozbioru ziem polskich. Polacy utracili wolność, niepodległość, Ojczyznę. Król Polski Stanisław August Poniatowski został zmuszony do abdykacji. W tych jakże ciężkich i trudnych 123 latach niewoli, Naród Polski  z uporem podejmował trud walki zbrojnej, w 1794 w powstaniu kościuszkowskim, w 1830 w powstaniu listopadowym, w 1846 w powstaniu krakowskim, a w 1863 r. w powstaniu styczniowym i mimo tego nie zdołał wybić się na niepodległość.

Okazja ku temu zaistniała dopiero w 1914 r., z chwilą wybuchu I wojny światowej. Klęska i rozpad mocarstw zaborczych doprowadziły do tego, że wreszcie Naród Polski, pod dowództwem Józefa Piłsudskiego i jego armii - Legionów Polskich, w dniu 11 listopada 1918, mógł święcić zwycięstwo i jakże oczekiwaną przez Polaków, Niepodległość. Utrzymanie tej niepodległości było jednak dla nas niezmiernie trudne. Trzeba było toczyć kolejne walki, boje z Niemcami w 1919-1920-1921 w trzech kolejnych powstaniach śląskich, w tym samym okresie regularną wojnę ze spadkobierczynią caratu - Rosją Sowiecką, zakończoną wielkim tryumfem Bitwy Warszawskiej. Ciężko wywalczoną wolnością cieszyliśmy się zaledwie 21 lat. W dniu 1 września 1939 roku zostaliśmy ponownie zaatakowani z lądu, morza i powietrza i z trzech stron z północy, zachodu i południa przez wojska niemieckie, zaś 17 września od wschodu przez armię radziecką.

Polskie siły zbrojne, wobec przeważających sił dwóch potężnych agresorów, nie były zdolne w tej wojnie odnieść zwycięstwa. W tak trudnej sytuacji, nasze pokolenie zostało wezwane do prowadzenia działań w konspiracji.
Zarówno kręgi dowódcze walczącej Warszawy; jak i Naczelny Wódz, i władze cywilne uchodzący z kraju przed niewolą, w sposób jednoznaczny sformułowały swoje stanowiska. Tak w kraju, jak i na uchodźstwie Polacy łączyli swe wysiłki, znaczone datami zmagań i czynów.

W dniu 27 września 1939 r., tuż przed kapitulacją walczącej Warszawy, została utworzona konspiracyjna, wojskowa organizacja pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski, łącząca w sobie struktury administracji państwowej, jak i zalążki formacji wojskowych. Z tej to inicjatywy powstały Polskie Państwo Podziemne i Delegatura Rządu na kraj, jako jedyne w dziejach naszego narodu. Polskie Państwo Podziemne posiadało podwójne umocowanie, po pierwsze: poprzez reprezentację organów państwowych i Rządu polskiego w ustaleniach konstytucyjnych, po drugie poprzez akceptacje społeczną wynikającą zarówno z kwestii formalno-prawnych, jak i z doświadczeń historycznych. Polskie Państwo Podziemne obejmowało niemalże wszystkie dziedziny życia społecznego, opierając się nie tyle na sile zbrojnej i dekretach, ile na realizacji zadań i pomocy społeczeństwa.
Poza walką Armia Krajowa prowadziła rozległy wywiad wojskowy i gospodarczy, obejmujący prawie całą okupowaną przez Niemcy Europę. Armia Krajowa, jako jedyna podziemna armia w Europie, podjęła na dużą skalę produkcję pistoletów maszynowych własnego wyrobu, jak również map wojskowych dla przyszłych działań zbrojnych. Na dużą skalę uprawiano sabotaże gospodarcze i wojskowe, szkolenie żołnierzy.  Głównym jednak zadaniem Armii Krajowej było przygotowanie i przeprowadzenie w końcowej fazie wojny zwycięskiego powstania, mającego otrzymać wsparcie Polskich Sił Powietrznych i Brygady Spadochronowej. Ten cel determinował formy działań bieżących, ponieważ, zadając wrogowi celne ciosy, należało pamiętać by nie wykrwawić sił podziemnej armii przed decydującym uderzeniem. Dominującym punktem czynu zbrojnego było Powstanie Warszawskie. Była to jedyna tego typu bitwa podczas II wojny światowej. Bitwa toczona przez armię podziemną w osamotnieniu, na bezpośrednim zapleczu frontu, przeciwko regularnym, doskonale wyposażonym i zahartowanym w bojach oddziałom wroga. Była to bitwa nie tylko o Warszawę, ale o Polskę i o honor narodowy. W tych dwu niezwykłych miesiącach walki, na zajętym przez Powstańców terenie stolicy Warszawy, istniała Wolna Polska - opuszczona przez aliantów, te okoliczności sprawiły, że walka Powstańców musiała ulec miażdżącej przemocy. Działo się to wszystko w czasie, gdy z drugiej strony Wisły Rosjanie, nasi „sojusznicy", czekali na upadek Powstania.

Po klęsce, Rosjanie, wyparłszy Niemców w styczniu 1945 roku., wkroczyli do zniszczonej Warszawy i rozpoczęli swoje rządy. W marcu 1945 r., organa bezpieczeństwa Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w podstępny sposób  aresztowały szesnastu głównych dowódców Polskiego Państwa Podziemnego, a w tym Delegata Rządu na Kraj, Przewodniczącego Rady Jedności Narodowej, oraz Dowódcę, rozwiązanej 19 stycznia 1945 roku Armii Krajowej. Oszczerczy proces „szesnastki" był swego rodzaju ewenementem i zapowiedzią nowych czasów.

W zaistniałej sytuacji, w lipcu 1945 roku Rada Jedności Narodowej podjęła decyzję o samorozwiązaniu, kierując do społeczeństwa polskiego „Testament Polski Walczącej". Polskie Państwo Podziemne odeszło do historii. Pozostawiło po sobie nie tylko pamięć, ale przede wszystkim niepodważalny kapitał moralny. Dumę z samoorganizacji obronnej społeczeństwa polskiego w latach najbardziej krwawej wojny, oraz szczególnie ważny punkt odniesienia do dyskusji o należnym Polsce miejscu w Europie, w tej, w której byliśmy od wieków.

Nasze pokolenie, pokolenie weteranów sił zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego - Armii Krajowej, dopiero po bankructwie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, czyli od 1989 r., pielęgnuje pamięć wydarzeń tamtych czasów, ale również i przede wszystkim, tych co odeszli na wieczną wartę. Twórcy Polskiego państwa Podziemnego - Armii Krajowej dali przykład jak służyć ojczyźnie, gdy Ona jest w potrzebie.

Pamięć historyczna jako trwały element naszej tożsamości, dziejów ojczystego narodu, powinna być pielęgnowana przez kolejne pokolenia. Młodzież szkolna powinna więc być nieustannie dokształcana w duchu miłości i szacunku dla jakże bogatej historii Ojczyzny i rodaków.

My żołnierze Polskiego Państwa Podziemnego - Armii Krajowej, żyjący nareszcie w wolnej i niepodległej Ojczyźnie - Rzeczypospolitej Polskiej, oddajemy dziś hołd tym, którzy w czarną noc okupacji hitlerowskiej i sowieckiej, a następnie w latach terroru komunistycznego, nie tracili nadziei i nieustannie walczyli o wolną, niezależną i niepodległą Ojczyznę. 

Doskonale pamiętamy, że już w czasie kampanii wrześniowej, gdy Wojsko Polskie uległo przeważającym siłom agresorów niemieckiego i sowieckiego, żołnierze nie stracili ducha i wiary w zwycięstwo. Tuż przed kapitulacją Warszawy, w dniu 27 września 1939 roku, dowódcy Wojska Polskiego  powołali Służbę Zwycięstwu Polski, organizację przekształconą w Związek Walki Zbrojnej,  następnie w 1942 r. przemianowaną na Armię Krajową.

Pamiętamy również o innych formacjach zbrojnych, takich jak m.in. Bataliony Chłopskie, Narodowe Siły Zbrojne, Narodową Organizację Wojskową itp., które wiernie współdziałały w walce przeciwko okupantom.

Żołnierze Polskiego Państwa Podziemnego - Armii Krajowej, swoją działalnością przypominali narodowi o jego prawie do życia w wolności, godnie podtrzymywali wolę oporu. Swoim istnieniem zaświadczali, że słowa „być zwyciężonym i nie ulec, to zwycięstwo"  są prawdziwe. Pamiętamy jak okrutne i bolesne było traktowanie Żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i organizacji Wolność i Niezawisłość przez władze ówczesnej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, którzy przewrotnie uważali żołnierzy PPP, AK, WiN itp. za zdrajców narodu, czy wręcz kolaborantów hitlerowskich. Władze komunistyczne nie cofały się przed prześladowaniami żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego i ich rodzin. Przejawem takiego działania były nagminne aresztowania, fałszywe osądzanie, bestialskie tortury, a często egzekucja i nieznane miejsce pochówku. Wszystkie te zabiegi - wyniszczające Polaków - nie załamały ducha ciemiężonych bohaterów. To oni dali przykład, jak można i trzeba miłować Ojczyznę. Pielęgnować i przekazywać pokoleniom narodową historię. Przykładem takiego działania był Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność", który niejako przejął pałeczkę realizacji działań w obronie praw obywatelskich, który po długiej, pełnej cierpień drodze doprowadził Naród Polski do zwycięstwa i samorządności.
Mam nadzieję, że i Wy Młodzi Polacy przejmiecie tą pałeczkę z obowiązku szacunku dla Rodaków i miłości Ojczyzny - Rzeczypospolitej Polskiej."