pl
de
en
Co to jest rewitalizacja? Na czym polega?
Rewitalizacja to metoda ożywiania zdegradowanych dzielnic miasta. Jest inicjowana i koordynowana przez samorząd miasta. Rewitalizacja, jak mówi jedna z licznych definicji, to: skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.
Czym różni się rewitalizacja od innych form ingerencji – naprawiania obiektów w mieście lub fragmentów miasta – takich jak np. renowacja?
Rewitalizacje charakteryzuje się kompleksowością podejścia, podczas gdy inne sposoby interwencji koncentrują się na jednym, najczęściej budowlanym, aspekcie problemów do rozwiązania. Najkrócej rzecz ujmując, renowacja sprowadza się do przywrócenia właściwej kondycji technicznej budynku, choć zdarzają się też renowacje kompleksu obiektów. Rewitalizacja natomiast to metoda interwencji w użytkowane, lecz zdegradowane obszary miasta. Pierwsza różnica, poza kompleksowością podejścia, wynika więc ze skali. Rewitalizacja odnosi się przynajmniej do kilka kwartałów, a często całej dzielnicy i przez to ma znaczenie dużo większe, nie tylko techniczne. U jej celu znajdują się zmiany, w jakości życia - poprawa relacji społecznych i gospodarczych. Jeśli zaczyna się proces rewitalizacji programowanej, to zwykle najpierw widać nową jakość estetyczną – powstaje „coś” nowego, taki symbol zmian. Wraz z nim zaczyna się jednak głębsza zmiana - ścieżka rozwoju. Powstają nowe firmy, lokale handlowe i usługowe, lokalne grupy aktywistów podejmują realizację swoich pomysłów, zaczyna kwitnąć życie. Mieszkający tam ludzie są ci sami, ale inspirowana zmiana – w tym odświeżenie przestrzeni wpływa na zmianę samopoczucia, wyzwala bodźce do działania.
Co jest celem rewitalizacji?
Głównym celem realizacji programu rewitalizacji jest wyprowadzenie danego obszaru ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie albo wyraźne złagodzenie zjawisk, które spowodowały jego degradację. Rewitalizacja obejmuje przemiany zdegradowanych terenów w trzech głównych aspektach: rozwój gospodarczy - tworzenie miejsc sprzyjających podejmowaniu działalności gospodarczej, nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności ekonomicznej; rozwój społeczny - zapobieganie patologiom społecznym (przestępczości, marginalizacji, wykluczeniu) i wzmacnianie integracji społeczności lokalnej; rozwój infrastruktury (przestrzenny) - zachowanie dziedzictwa kulturowego przez remonty, modernizację obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawa jakości środowiska naturalnego.
Gdzie są niezbędne działania rewitalizacyjne?
Przedmiotem działań rewitalizacyjnych są obszary kryzysowe – środowiska, miejsca, fragmenty miasta, które wyraźnie „odstają na niekorzyść” od innych – znajdują się w regresie, nie najlepiej się tam żyje, są niechętnie odwiedzane, zazwyczaj mało bezpieczne i mało atrakcyjne. Metodą na określenia gdzie w mieście występuje tak duże nawarstwienie problemów, że prócz degradacji można mówić już o stanie kryzysu, (jeśli nie jest to oczywiste – zauważane, widoczne) jest wyznaczenie granic takich obszarów na podstawie przeprowadzonej analizy dotyczącej m.in. bezpieczeństwa, struktury demograficznej mieszkańców, bezrobocia, ubóstwa, stanu budynków i infrastruktury lub jeszcze innych, kluczowych kryteriów.
Czy w Jaworznie podejmowano działania rewitalizacyjne?
Tak, działania rewitalizacyjne w Jaworznie podejmowane są od kilkunastu lat. Ostatnio na podstawie opracowanego Lokalnego Program Rewitalizacji miasta Jaworzna do roku 2013 [ostatni LPR można pobrać TUTAJ]. Rewitalizacja jest również działaniem zaplanowanym w najważniejszym planie - strategii rozwoju miasta: Strategii Zintegrowanego i Zrównoważonego Rozwoju Jaworzna na lata 20012-2020. Konkretnym przykładem projektu rewitalizacyjnego (działania rewitalizacyjnego) jest projekt Rynek Od.Nowa - www.rynekodnowa.pl. Programowaniem (planowaniem) działań rewitalizacyjnych i wdrażaniem programu rewitalizacji zajmuje się Wydział Rozwoju i Polityki Gospodarczej Urzędu Miasta Jaworzna.
Gdzie w Jaworznie podejmowane były działania rewitalizacyjne?
Lokalny Program Rewitalizacji miasta Jaworzna do roku 2013 określił (ustalił), gdzie w mieście działania rewitalizacyjne są konieczne. W programie została przedstawiona diagnoza zjawisk problemowych, na podstawie której ustalony został obszar zdegradowany, na którym zaplanowano działania rewitalizacyjne. Położenie obszaru dotąd prowadzonych działań rewitalizacyjnych, w odniesieniu do całego miasta Jaworzna pokazuje poniższy rysunek.
Coraz więcej mówi się i pisze o rewitalizacji i zdegradowanych obszarów miast, a jak się ma rewitalizacji do rehabilitacji, przecież jeszcze dekadę temu szeroko propagowano rehabilitację blokowisk?
Rewitalizacja „robi karierę”, ponieważ to jest metoda kompleksowa i otwarta na uczestnictwo szerokiego grona interesariuszy – mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych. Podczas gdy restrukturyzacja dotyczy obszarów poprzemysłowych i powojskowych, rehabilitacja ma zastosowanie głównie do blokowisk - zespołów zabudowy w technologii wielkopłytowej, a rewaloryzacja - do zabytków i krajobrazu miasta. Proces zmian w mieście rzadko występuje w stanie „czystym”, a na ogół obejmuje działania we wszystkich lub przynajmniej dwóch zakresach. Rewitalizacja jest pojęciem określającym przedsięwzięcie o najszerszym zakresie, zawierające w sobie elementy wszystkich pozostałych działań składających się na kompleksową odnowę miast.
Na czym polega planowanie rewitalizacji?
Działania rewitalizacyjne (często nazywane projektami rewitalizacyjnymi) planuje się w taki sposób by się wzajemnie zazębiały (to jest tak, by były komplementarne) oraz aby były skoncentrowane, co najmniej na dwóch płaszczyznach: terytorialnie (to znaczy by były realizowane na obszarze zdegradowanym), oraz problemowo (chodzi o to, aby kilka projektów miało na celu rozwiązanie danego problemu, w rożny sposób, i w różnej skali - co znacząco zwiększa szansę trwałego rozwiązania go, lub usunięcia). Projekty rewitalizacyjne składają się na program, czyli plan działań rewitalizacyjnych, których wykonanie ma zahamować proces degradacji i przywrócić żywotność w tym obszarze miasta, który został dotknięty degradacją.
Program rewitalizacji, składający się z projektów jest programem wieloletnim, długofalowym, bowiem proces rewitalizacji jest długotrwały – zajmuje więcej czasu niż prace remontowe czy modernizacyjne, i zazwyczaj nie przychodzi łatwo. Projekty rewitalizacyjne są przygotowywane i realizowane zarówno przez samorząd miasta – jego administrację lokalną i samorządowe jednostki organizacyjne (np. MOPS czy Muzeum) jak i różne podmioty sektora prywatnego – przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe, osoby fizyczne – indywidualnie lub grupowo, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie itp. Cechą charakterystyczną programowania procesu rewitalizacji jest uspołecznienie, czyli prowadzenie go w taki sposób, który umożliwia interesariuszom – partnerom społecznym, uczestnictwo w budowaniu planu działań rewitalizacyjnych. Sposób programowania rewitalizacji odzwierciedla istotę tej metody – współdziałanie różnych podmiotów, instytucji i osób, zarówno na etapie planowania jak i realizacji projektów rewitalizacyjnych.
Jak wygląda terminarz prac nad zaplanowaniem rewitalizacji w Jaworznie?
Obecnie trwają prace nad kolejną edycją programu – nowy Lokalny Program Rewitalizacji miasta Jaworzna, będzie obejmował działania, które zostaną zrealizowane w najbliższej dekadzie. Przygotowanie kolejnej edycji programu rozpoczęło się w lipcu tego roku, od gruntownej analizy uwarunkowań, wewnętrznych i zewnętrznych, czynników kryzysowych i zasięgu problemów występujących w Jaworznie. Określono roboczy zakres potrzeb rewitalizacyjnych miasta - problemów do rozwiązania i miejsc, w których występują (jest to tzw. robocza delimitacja obszaru rewitalizacji). Obecnie (październik 2015) trwa przygotowanie projektów, które zamierza realizować sektor publiczny. Gdy zostaną zebrane i uporządkowane, upubliczniona zostanie robocza wersja programu (pierwsza dekada listopada). Robocza wersja programu dostępna w wersji elektronicznej już wkrótce.
Przedstawieniu roboczej wersji programu towarzyszy zaproszenie do zgłaszania projektów rewitalizacyjnych, skierowane do sektora prywatnego (mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, związków wyznaniowych). Projekty będzie można zgłaszać do dnia 30 listopada.
W listopadzie prowadzone będą otwarte spotkania – część w formie warsztatów – dla osób i instytucji z sektora prywatnego, zainteresowanych uczestnictwem w procesie rewitalizacji Jaworzna. Zakończenie prac nad programem planowane jest w połowie grudnia br.
Jakie są obecne (aktualne) potrzeby działań rewitalizacyjnych w Jaworznie?
Odpowiedź na to pytanie jest przedmiotem prac nad kolejną edycją programu rewitalizacji, które zostały podjęte w lipcu tego roku, z zamiarem ich ukończenia do końca tego roku. Wstępne ustalenia, rezultaty studiów i analiz zebrane zostały krótkim materiale, który warto przeczytać [KIERUNKI DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH W JAWORZNIE: CO, GDZIE I DLACZEGO? MATERIAŁ INFORMACYJNY.]
Gdzie i dlaczego powinny zostać zaplanowane działania rewitalizacyjne w Jaworznie?
Rysunek zamieszczony poniżej pokazuje, gdzie będą się koncentrować działania rewitalizacyjne. Jest to wstępny, roboczy zakres przestrzenny (geograficzny) kolejnej edycji programu rewitalizacji, który jest obecnie przygotowywany. W fachowej, przez co niezbyt rozpowszechnionej, nomenklaturze nazywa się to „delimitacją obszaru rewitalizacji”.
Robocza delimitacja obszaru rewitalizacji określa w przybliżeniu te obszary, który powinny podlegać działaniom rewitalizacyjnym. Ukonkretnienie granic obszaru rewitalizacji nastąpi w kolejnej fazie prac nad programem. Nowa, robocza delimitacja nie burzy wcześniejszych ustaleń, tj. uwzględnia wcześniej zdiagnozowany zasięg terytorialny problemów, które uzasadniają potrzebę rewitalizacji w Jaworznie. Robocza delimitacja obejmuje te obszary Jaworzna, w których zidentyfikowano najwięcej problemów, a co za tym idzie, występuje najwięcej potrzeb rewitalizacyjnych. Wyszczególnienie, jakie potrzeby zostały (jak dotąd) zdiagnozowane, zostało przedstawione zaraz poniżej rysunku mapy.
Identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych, przeprowadzona z uwzględnieniem i w odniesieniu do: czynników i zjawisk kryzysowych oraz rezultatów analizy porównawczej, prowadzi do sformułowania następującego zakresu pożądanych działań (projektów rewitalizacyjnych), w obu częściach roboczego obszaru rewitalizacji w Jaworznie:
I. Szczakowa i Pieczyska:
- aktywizacja i pobudzanie samoorganizacji społeczności lokalnej, w tym szczególnie wsparcie tworzenia i prowadzenia lokalnych organizacji społecznych;
- zwiększanie aktywności ekonomicznej społeczności osiedla, w szczególności działanie adresowane do kobiet i osób poniżej 35 r.ż.;
- przygotowanie do podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej, w tym tworzenie warunków do analizowania i testowania warunków przyszłej działalności gospodarczej (prowadzonej na osiedlu lub poza nim);
- zwiększanie szans na rynku pracy, w szczególności dla kobiet;
- tworzenie miejsc pracy, w przestrzeni osiedla i dostępnych dla społeczności osiedla;
- monitorowanie przestrzeni publicznych i zwiększanie społecznego zaangażowania w sferze bezpieczeństwa publicznego osiedla;
- poprawa poziomu atrakcyjności osiedla, w tym działania przyciągające zainteresowanie przedsiębiorców z innych części miasta, podregionu i regionu;
- poprawa wizerunku osiedla i opinii o nim, w tym poprzez ponadlokalne wydarzenia kulturalne, edukacyjne, sportowe (najlepiej cykliczne);
- zahamowanie dekapitalizacji i poprawa standardu użytkowego zasobów kubaturowych i infrastrukturalnych (w szczególności: tereny i obiekty poprzemysłowe, przestrzenie publiczne);
- poprawa dostępności osiedla komunikacją zbiorową;
II. Śródmieście i Bory:
II. A - Rynek, mały Rynek i tereny przyległe:
- pobudzanie samoorganizacji społeczności lokalnej;
- stymulowanie samoorganizacji przedsiębiorców aktywnych na obszarze „Rynek, mały Rynek i tereny przyległe”;
- zwiększanie atrakcyjności osadniczej (przyciąganie nowych mieszkańców, szczególnie osób poniżej 35 r.ż. i rodzin z dziećmi);
- powstrzymanie odpływu mieszkańców (w tym poprzez regularne monitorowanie migracji, analizowanie przyczyn i przeciwdziałanie);
- stymulowanie budownictwa mieszkaniowego i renowacji zabudowy mieszkaniowej;
- zwiększenie dostępności przestrzeni publicznych tego obszaru dla osób niepełnosprawnych;
- poprawianie warunków zamieszkiwania i jakości życia (efektywność energetyczna, jakość powietrza, komunikacja zbiorowa, reorganizacja parkowania, stan techniczny i estetyczny zabudowy itp.);
- stymulowanie zwiększania różnorodności oferty usług i handlu, o placówki i formy unikalne, szczególne lub niepowtarzalne (budowanie marki lub produktu miejskiego);
II. B - Osiedle im. Tadeusza Kościuszki i tereny przyległe:
- pobudzanie samoorganizacji społeczności lokalnej;
- tworzenie warunków do większej aktywności ekonomicznej społeczności osiedla (w tym poprzez co-working, oraz infrastrukturę umożliwiającą podejmowanie działalności w formie start-up
- w nietypowych, niszowych segmentach usług i handlu);
- monitorowanie przestrzeni publicznych i zwiększanie społecznego zaangażowania w sferze poprawy bezpieczeństwa publicznego osiedla;
- zwiększanie kompetencji w gospodarowaniu zasobami finansowymi i majątkowymi gospodarstw domowych wymagających wsparcia lub asysty;
- poprawienie warunków zamieszkiwania i jakości życia (efektywność energetyczna, stan techniczny i estetyczny zabudowy, zagospodarowanie terenu wokół budynków [place gospodarcze, drogi pożarowe] itp.);
- powstrzymanie odpływu mieszkańców (w tym poprzez regularne monitorowanie migracji, analizowanie przyczyn i przeciwdziałanie);
- poprawa wizerunku i atrakcyjności osiedla, w tym poprzez oryginalną aranżację przestrzeni publicznych i cykliczne wydarzenia kulturalne o rozpoznawalnej marce (najlepiej w przestrzeniach publicznych – np. w formie festiwalu lub wystaw na wolnym powietrzu);
- zwiększenie różnorodności oferty handlowo - usługowej, dostępnej w obszarze osiedla, a komplementarnej wobec oferty obszaru „Rynek, mały Rynek i tereny przyległe” i pobliskiego centrum handlowego;
- poprawienie parametrów funkcjonalnych układu komunikacyjnego (reorganizacja i uporządkowanie relacji pieszy-pojazd, reorganizacja parkowania, dostępności dla osób niepełnosprawnych).
Przedstawione powyżej potrzeby – kierunki działań rewitalizacyjnych, stanowią ramy, które mają być pomocne dla obmyślenia i przedstawienia projektów rewitalizacyjnych, których celem będzie wypełnienie zdiagnozowanych potrzeb. Projekty rewitalizacyjne, które zostaną przygotowane i ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji miasta Jaworzna, powinny być nastawione na osiągnięcie opisanych wyżej rezultatów, w konkretnych warunkach poszczególnych osiedli (w obu częściach roboczego obszaru rewitalizacji).
Kto może zgłosić projekt rewitalizacyjny?
Projekt rewitalizacyjny, nakierowany na wypełnienie opisanych wyżej potrzeb, może zgłosić każdy, kto zamierza go zrealizować, włączając się przez to w proces ożywienia problemowych obszarów Jaworzna. Każdy pomysł jest warty rozważenia, dlatego warto wziąć udział w otwartych spotkaniach i warsztatach. Projekty rewitalizacyjne, wzajemnie do siebie dopasowane, złożą się na program rewitalizacji.
Większość budynków to własność prywatna, a renowacja placów czy ulic, to domena władz miasta – więc w jaki sposób w rewitalizację zdegradowanej dzielnicy może się włączyć ktoś, spoza tego kręgu – organizacja pozarządowa czy grupa mieszkańców zainteresowana wywołaniem zmiany, na lepsze?
Rewitalizacja to sposób na zmianę relacji wobec miasta, ponieważ co prawda stan techniczny i wygląd budynków czy ulic jest ważny, ale to nie tylko te czynniki decydują o tym, czy w odbiorze społecznym jakaś część miasta jest żywotna, bezpieczna i przyciąga zainteresowanie (wzbudza chęć przebywania w niej – prowadzenia firmy czy zamieszkania). Bardzo ważna jest aktywność ludzi, w tym i to - czy, co i gdzie „się dzieje”. Jak bardzo trafnie zauważył św. Augustyn: „miasta nie składają się z budynków i ulic, ale z ludzi i ich marzeń”. Podstawą zaangażowania w rewitalizację są: dobry pomysł i chęć skutecznego działania. Propozycje projektów rewitalizacyjnych są bardzo różne - to zależy od problemów, którym rewitalizacja ma zaradzić. Na przykład, partnerzy społeczni często proponują i realizują różne akcje społeczne, których celem jest zmiana nawyków, przyzwyczajeń albo większe zaangażowanie (mobilizacja) lokalnej społeczności, na rzecz konkretnych zmian (od drobnych np. ukwiecanie balkonów, zgłaszanie pustostanów, zdecydowane reagowanie na objawy aspołecznych zachowań: parkowanie na chodnikach, umieszczanie szpecących reklam, do akcji na rzecz poprawy bezpieczeństwa w miejscach publicznych, opieki nad dziećmi, samopomocy sąsiedzkiej, pomocy w powrocie na rynek pracy czy innych, podobnych).
Jak wygląda finansowanie działań (projektów) rewitalizacyjnych?
Podstawową zasada finansowania działań rewitalizacyjnych jest założenie, że każdy projektodawca buduje samodzielnie podstawy finansowania projektu, korzystając ze środków własnych oraz ze środków zewnętrznych, zwrotnych i bezzwrotnych, w tym ze środków: pomocowych UE, dotacji i grantów fundacji (np. Fundacji Batorego, Fundacji WBK, Fundacji Kronenberga), darowizn itp. Działania związane z promocją, konsultacje społeczne, raportowania i udostępnianie informacji na temat realizacji programu rewitalizacji w Jaworznie finansowane są ze środków publicznych, przy ewentualnej partycypacji partnerów prywatnych. Program rewitalizacji nie jest programem gminnym (miejskim) z własnym, wyodrębnionym budżetem, tym samym nie jest samoistnym źródłem pomocy finansowej dla partnerów zewnętrznych tego programu.
Informacje przydatne do zaplanowania finansowania działań rewitalizacyjnych ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego 2014-2020 - www.razemzmieniamyslaskie.pl
Więcej informacji na temat sposobów sfinansowania projektów rewitalizacji w zakładce: FINANSOWANIE
Gdzie szukać pomocy w finansowaniu projektu rewitalizacyjnego?
Podstawą do sfinansowania projektu rewitalizacyjnego, jak i każdego innego, są zasoby własne pomysłodawcy, w tym zasoby informacji i umiejętności w pozyskaniu pomocy finansowej (od podmiotów publicznych jak i prywatnych). Wachlarz możliwości jest dość szeroki, a określenie potencjalnych źródeł dofinansowania zależy od tego, czego projekt dotyczy i na czym będzie się koncentrował. Popularne jest założenie, że jedynym źródłem dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych są fundusze Unii Europejskiej. Rzeczywiście, największa część środków na działania rewitalizacyjne pochodzi z dwóch funduszy UE – Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W okresie od 2014-2020 pomoc finansowa dla rewitalizacji dostępna będzie zarówno poprzez Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego i pięciu krajowych programów operacyjnych. Środki UE nie są jednak jedynym źródłem finansowania rewitalizacji. Coraz większa część działań jest realizowana w całości, bez pomocy UE - z kapitału projektodawców, kredytów (pożyczek), obligacji, zbiórek publicznych. Warto pamiętać, że oprócz tego można uzyskać pomoc finansową również z dotacji celowej, funduszu pożyczkowego czy też ze środków prywatnej fundacji (np. Fundacji Batorego).
Jak zgłosić pomysł / projekt do programu rewitalizacji?
Projekt można zgłosić (opisać) na specjalnym formularzu (kwestionariusz karta projektu). Należy go przesłać w wersji elektronicznej, do 30 listopada, na adres rewitalizacja@um.jaworzno.pl. Projekt powinien być kompletny – tj. opracowany w całości. Aby to umożliwić, i ułatwić – proponujemy udział w cyklu trzech spotkań – warsztatów. Zalecamy zapoznanie się z informacjami na temat finansowania projektów.
Jak szukać partnerów do realizacji projektów rewitalizacyjnych w Jaworznie?
Najprościej, przyjść na spotkania – warsztaty organizowane w ramach prac nad programem i aktywnie włączyć się w prace nad programem albo skontaktować się z Wydziałem Rozwoju i Polityki Gospodarczej Urzędu Miasta Jaworzna (tel. 32 6181 712; e-mail: rewitalizacja@um.jaworzno.pl).
Gdzie szukać informacji o działaniach rewitalizacyjnych podejmowanych w innych miastach, poza Jaworznem, albo inspiracji – pomysłów dla oryginalnych projektów rewitalizacyjnych, które można by wdrożyć w Jaworznie?
Przegląd różnorodnych projektów rewitalizacyjnych wdrażanych w miastach województwa śląskiego dostarcza internetowy portal, prowadzony przez Śląski Związek Gmin i Powiatów: http://rewitalizacja.silesia.org.pl/
Sprawdzone w praktyce pomysły, na działania rewitalizacyjne ze społecznością lokalną zebrano w publikacji „Rewitalizacja społeczna od aktywizacji do rozwoju”: http://efs.slaskie.pl/zalaczniki/2012/01/10/1326183521.pdf
Ogólnopolskie stowarzyszenie, grupujące ludzi zaangażowanych w rewitalizację w miastach, Forum Rewitalizacji: http://www.forumrewitalizacji.pl/
Portal poświęcony rewitalizacji w Dąbrowie Górniczej: http://www.rewitalizacja.idabrowa.pl/
Masz pytanie dotyczące rewitalizacji? Napisz do Nas rewitalizacja@um.jaworzno.pl
